کار گروهی از دیدگاه اسلام

کار گروهی از دیدگاه اسلام:

اسلام تنها دینی است که بنیان خود را بر اجتماع نهاده و این معنا را به‌صراحت اعلام کرده و در هیچ شأنی از شئون بشری مسئله اجتماع را مهمل نگذاشته است. برای فهم این مسئله می‌توان ابتدا اعمال انسان‌ها را دسته‌بندی کرد و فهمید که دامنه اعمال انسان چقدر وسیع است به‌طوری‌که فکر آدمی از شمردن آن‌ها و تقسیماتی که به خود می‌گیرد به اجناس، انواع و اصنافی که منشعب می‌شود عاجز است و از سوی دیگر اندیشیدن در این معنا که چگونه شریعت الهی، آن‌ها را شمرده و به همه آن‌ها احاطه یافته و چگونه احکام خود را به‌طور شگفت‌آوری بر آن اعمال، بسط و گسترش داده، به‌طوری‌که هیچ عمل کوچک و بزرگ آدمی را بدون حکم نگذاشته است و همه این احکام را در قالب‌های اجتماعی ریخته است؛ بنابراین اسلام روح اجتماع را به نهایتِ درجه امکان در کالبد احکامش دمیده است.[1]

در اسلام به کار گروهی و تعاون توصیه‌شده است. تعاون از ریشه عون و در باب تفاعل به معنای یاری‌کردن همدیگر[2]، همکاری و همیاری[3] است. انسان موجودی اجتماعی است که برای رسیدن به سعادتش باید به تعاون و همکاری با دیگران بپردازد. سرنوشت همه افراد در تحولات عظیم اجتماعی به هم گره‌خورده است. خداوند متعال در این زمینه می‌فرماید:

«... نَحْنُ قَسَمْنا بَینَهُمْ مَعیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیا وَ رَحْمَتُ رَبِّک خَیرٌ مِمَّا یجْمَعُونَ».[4]

آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می‌کنند!؟ ما معیشت آن‌ها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم و بعضی را بر بعضی برتری دادیم تا یکدیگر را مُسخَّر کرده (و باهم تعاون نمایند) و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‌آوری می‌کنند بهتر است!

کثرت حوائج انسان در زندگی دنیا آن‌قدر زیاد است که فرد فرد انسان‌ها نمی‌توانند همه آن‌ها را در زندگی فردی خود برآورده نمایند و مجبورند که به‌طور اجتماعی زندگی کنند و ازاین‌رو است که اولاً بعضی، بعضی دیگر را به خدمت خود می‌گیرند و از آنان استفاده می‌نمایند؛ و ثانیاً اساس زندگی را تعاون و معاضدت یکدیگر قرار می‌دهند.[5]

الف - اهمیت کار گروهی در قرآن

در قرآن کریم به لزوم کار گروهی اشاره‌شده و از اختلاف و پراکندگی نهی شده است و می‌فرماید: «وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان».

و (همواره) درراه نیکی و پرهیزگاری باهم تعاون کنید! و (هرگز) درراه گناه و تعدّی همکاری ننمایید!

آنچه در آیه فوق درزمینه تعاون آمده یک اصل کلی اسلامی است که سراسر مسائل اجتماعی و حقوقی و اخلاقی و سیاسی را در برمی‌گیرد، طبق این اصل مسلمانان موظفند در کارهای نیک تعاون و همکاری کنند ولی همکاری در اهداف باطل، اعمال نادرست و ظلم و ستم، مطلقاً ممنوع است، هرچند مرتکب آن دوست نزدیک یا برادر انسان باشد.

جالب‌توجه اینکه «برّ» و «تقوا» هر دو در آیه فوق باهم ذکرشده‌اند که یکی جنبه اثباتی دارد و اشاره به اعمال مفید است و دیگری جنبه نفی دارد و اشاره به جلوگیری از اعمال خلاف می‌باشد؛ و به‌این‌ترتیب تعاون و همکاری باید هم در دعوت به نیکی‌ها و هم در مبارزه با بدی‌ها انجام گیرد.[6]

دوری از اختلاف و تفرقه از دستورات اکید الهی است: «وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ریحُکمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ».[7]

(فرمان) خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید! و نزاع (و کشمکش) نکنید تا سست نشوید و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است!

خداوند متعال تفرقه و اختلاف را موجب از میان رفتن قدرت، قوّت، هیبت و عظمت می‌داند.

آیات دیگری نیز بر کار گروهی دلالت دارند که از آن جمله می‌توان به آیات ذیل اشاره کرد:

«وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکمْ إِذْ کنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلُوبِکمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ کنْتُمْ عَلی شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکمْ مِنْها کذلِک یبَینُ اللَّهُ لَکمْ آیاتِهِ لَعَلَّکمْ تَهْتَدُونَ».[8]

«و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آنگاه‌که دشمنان یکدیگر بودید، پس خداوند میان دل‌هایتان الفت انداخت و در سایه نعمت او برادران یکدیگر شدید و بر لب پرتگاهی از آتش بودید، پس شمارا از آن نجات داد. این‌گونه خداوند آیات خود را برای شما بیان می‌کند، شاید هدایت شوید».

 «وَ أَنَّ هذا صِراطی مُسْتَقیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکمْ عَنْ سَبیلِهِ ذلِکمْ وَصَّاکمْ بِهِ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ»[9]

و این (دستورها) راه مستقیم من است. پس آن را پیروی کنید و راه‌های دیگر را پیروی نکنید که شمارا از راه خداوند پراکنده کند. این سفارش خداوند به شماست، باشد که تقوا پیشه کنید.

ب - اهمیت کار گروهی در روایات

دین مقدس اسلام تنها دین فردی نیست، بلکه دین گروه و اجتماع است، برخی از دستورهای دینی به امور اجتماعی مربوط می‌شود و ارتباط انسان را با جامعه تقویت می‌نماید، از قبیل نماز جماعت، زکات، حج، جهاد، پرهیز از انزوا و گوشه‌گیری، دعا کردن به‌صورت گروهی و ...

رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «أیها النّاسُ، علَیکم بالجَماعةِ، وإیاکم والفُرْقةَ»[10]

ای مردم! به اجتماع روی‌آورید و از جدایی بپرهیزید.

از حضرت علی (ع) در مورد کارگروهی و تفرقه پرسیدند. ایشان فرمودند:«وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ ـ وَ اللّه ِ ـ مُجامَعَةُ اَهْلِ الْحَقِّ وَ اِنْ قَلّوا وَ الْفُرقَةُ مُجامَعَةُ اَهْلِ الْباطِلِ وَ اِنْ کثُروا» به خدا سوگند، مراد از اجتماع، پیوستگی و اجتماع پیروان حق است؛ اگرچه اندک باشند و مراد از تفرقه، اجتماع اهل باطل است، اگرچه پرشمار باشند.[11]

امام صادق (ع) نیز فرمود: «اسْتَکثِرُوا مِنَ الْإِخْوَانِ فَإِنَّ لِکلِّ مُؤْمِنٍ دَعْوَةً مُسْتَجَابَةً وَ قَالَ اسْتَکثِرُوا مِنَ الْإِخْوَانِ فَإِنَّ لِکلِّ مُؤْمِنٍ شَفَاعَةً قال اکثروا من مؤاخاه المؤمنین فان لهم عندالله یدا یکافئهم بها یوم القیامه»[12]

«بر برادران مؤمن خود بیفزایید؛ زیرا هر مؤمنی یک دعای مستجاب دارد و فرمود: برادران مؤمن خویش را افزایش دهید؛ زیرا برای هر مؤمنی شفاعتی است و فرمود: برادری مؤمنان را افزایش دهید؛ چراکه نزد خدا برای ایشان حقّی است که در روز قیامت با آن پاداش آن‌ها را می‌دهد.»[13]

در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است: «ألا اُخبِرُکم بِأَفضَلَ مِن دَرَجَةِ الصِّیامِ و َالصَّلاةِ و َالصَّدَقَةِ؟ صَلاحُ ذاتِ البَینِ، فَإِنَّ فَسادَ ذاتِ البَینِ هِی الحالِقَةُ».[14]

« آیا شمارا به چیزی با فضیلت‌تر از نماز و روزه و صدقه (زکات) آگاه نکنم؟ آن چیز اصلاح میان مردم است، زیرا تیره شدن رابطه میان مردم ریشه کن کننده دین است».

امیر مؤمنان ضمن دعوت همگان به نعمت بزرگ اتحاد و برادری درباره خطرهای تفرقه و جدایی از اجتماع فرمود: با جمعیت انبوه همراه باشید؛ زیرا دست خدا با جماعت است و از تفرقه بپرهیزید؛ زیرا همان‌گونه که گوسفند وامانده از رمه از سرپرستی چوپان محروم و گرفتار گرگ می‌شود، انسان جداشده از جامعه نیز از حمایت و هدایت اولیای الهی محروم و طعمه شیطان می‌شود.[15]

بنابراین انجام کارها به‌صورت گروهی و پرهیز از پراکندگی از مسائل مهم اسلام در بعد اخلاق اجتماعی است. باهم بودن از جنبه روانی، به انسان حس امنیت، آرامش و اعتماد می‌دهد و با استفاده از تجمع نیروها می‌توان به‌سوی آسایش، کمال و سعادت پیش رفت؛ بنابراین کار گروهی همواره موردتوجه رسول خدا (ص) و ائمه اطهار علیهم‌السلام بوده است و مردم را به این امر مهم تشویق کرده‌اند.

برچسب‌ها: تعاون , کار گروهی در اسلام , کار گروهی در قرآن , کار گروهی در روایات کارآفرینی مدیریت حسابداری و حسابرسی...