روش ها، تکنیک ها و ابزارهای حل مسئله (8) - تکنیک استخوان ماهی

یکی از روش‌های بسیار سودمند برای شناسایی مسائل، نمودار استخوان ماهی است. نمودار استخوان ماهی را که گاهی به آن نمودار ایشی کاوا نیز می‌گویند، پروفسور کائور ایشی کاوا از دانشگاه توکیو طراحی کرد. هدف اصلی این تکنیک">تکنیک، شناسایی و تهیه فهرستی از کلیه علل احتمالی مسئله موردنظر است. این تکنیک در درجه اول یک تکنیک گروهی شناسایی مسئله است اما توسط افراد هم قابل‌استفاده است.

نمودار استخوان ماهی:

نموداری است که تعداد زیادی از دلایل محتمل یک مشکل را نشان می‌دهد و دلایل جزئی‌تری که به برخی از دلایل اصلی پیوست می‌شوند، نمودار را به شکل استخوان‌بندی یک ماهی درمی‌آورد.

این نمودار که به نمودار علت و معلولی هم معروف است، ابزاری است برای جدا کردن علت‌ها از معلول‌ها تا به گروه کمک کند که مسئله را در کلیت خودش ببیند. این تکنیک چند مرحله دارد که عبارت‌اند از:

-  تعریف دقیق علت‌ها و یادداشت آن‌ها

-  تعیین عنوان‌های اصلی مسئله و رسم خطوط اصلی

-  تفکر خلاق در مورد علل و نوشتن آن‌ها در جای مناسب

-  انتقال پیشنهاد‌ها بر روی نمودار

-  استفاده از نمودار پارتو برای تعیین علل اصلی

نمودار استخوان ماهی، نموداری است که با شناسایی علت­ها موجب بهبود می­شود. به یک تیم اجازه می‌دهد همه علل احتمالی در رابطه با وضعیت یا مشکل موجود را پیدا کنند و با جزئیات بیشتر در یک نمودار نشان می­دهد.

نمودار استخوان ماهی برای چه استفاده می‌شود؟

مرحله اول: تصویر بزرگی از یک مسئله را در اختیار قرار می‌دهد.

مرحله دوم: سهولتی برای اعضای تیم در استفاده از دانسته‌های شخصی برای تشخیص دلایل مسئله فراهم می‌کند.

مرحله سوم: ایده‌هایی را برای جمع‌آوری داده و یا ارائه راه‌حل به وجود می‌آورد.

مرحله چهارم: برای مشخص کردن دلایل اصلی و یا عناصر تشکیل‌دهنده و دلایل ثانوی، طوفان مغزی ترتیب دهید و هر یک از دلایل خاص را به دلایل اصلی وصل کنید.

از این ابزار، برای انتخاب مهم‌ترین مسئله، بهترین راه‌حل، پیش‌بینی نتیجه کار و ترفندهای نتیجه بخشی تیم، می‌توان استفاده کرد. (خان مختاری، 1394)

طریقه ترسیم:

ابتدا وضعیت موجود را طوری توصیف کنید که همه اعضای تیم آن را به‌خوبی فهمیده باشند. چه چیزی در کجا و چه زمانی و در چه گستردگی وجود دارد. از اطلاعات برای مشخص‌تر نمودن موضوع استفاده کنید.

-  علل احتمالی را به طریقه بارش افکار تعیین کنید.

-  نمودار استخوان ماهی را رسم کنید.

-  معلول را در داخل یک مستطیل در سمت راست بنویسید.

-  فضای کافی در نظر بگیرید.

-  یک پیکان از منتهی‌الیه سمت چپ به مستطیل وصل نمایید.

-  علل عمده را مشخص کنید و درروی نمودار با رسم خطوط برجسته به استخوان اصلی نشان دهید.

-  در تعیین عوامل عمده از خود انعطاف نشان دهید و نام متناسب را انتخاب کنید.

معمولاً عوامل اصلی مؤثر بر یک فرآیند را عوامل زیر می‌دانند:

تجهیزات، نیروی انسانی، مواد مصرفی، روش اجرای فرآیند، محیط و فضای فیزیکی، مدیریت، پول و انگیزه

 
نمونه نمودار استخوان ماهی

برگرفته از کتاب « کار تیمی و روش های تصمیم گیری و حل مسئله در سازمان» نوشته محمودفاتحی و مرجان سادات حر، 1396، انتشارات مهرآذین، چاپ دوم، اصفهان.

سفارش کتاب : [email protected]

برچسب‌ها: نمودار استخوان ماهی, تکنیک استخوان ماهی, تکنیک های حل مسئله کارآفرینی مدیریت حسابداری و حسابرسی...